Libya dosyası: Paylaşılamayan Sirte neden önemli?

Libya'da Birleşmiş Milletler'in tanıdığı ve Türkiye'nin destek verdiği Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH) Darbeci Hafter güçleri aleyhinde son haftalarda manâlı ilerleme kaydetti.

Libya dosyası: Paylaşılamayan Sirte neden önemli?

Libya'da Birleşmiş Milletler'in tanıdığı ve Türkiye'nin destek verdiği Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH) Darbeci Hafter güçleri aleyhinde son haftalarda manâlı ilerleme kaydetti. Hafter'in ateşkes çağrısını reddeden UMH ve Ankara, Sirte alınmadan masaya oturmayacağını söylüyor. Birlikler Sirte'ye yaklaştıkça Hafter'i destekleyen Mısır, Sirte'yi kaybetmemek için Libya'ya ordularını gönderebileceğini duyurdu. Peki Sirte neden bu dek manâlı?

Darı Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi, cumartesi günü Trablus'taki Milli Mutabakat Hükümeti'ne (UMH) tabi orduyu, mevcut mevzilerinden öteye ilerlememeleri yolunda mesaj verdi.

Libya sınırı yakınlarındaki Matruh Üssü'nü ziyaret eden Sisi, "Sirte ve Cufra kırmızı çizgidir" diyerek orduya "hudut ötesi operasyonlara hazırlanmış olmaları" talimatı verdi.

SUUDİ ARABİSTAN, MISIR'A YARDIM VERMİŞTİ

Pazar günü de Suudi Arabistan Dışişleri Bakanlığı, Sisi'ye destek açıklaması yaptı:

"Darı Arap Cumhuriyeti'nin güvenliğinin Suudi Arabistan Krallığı'nın ve tüm Arap ulusunun güvenliğinin ayrılmaz bir parçasıdır. Darı'ın sınırlarını ve halkını radikallerden, terörist milislerden ve onların bölgedeki destekçilerinden koruma hakkını destekliyoruz. Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi'nin, Mısır'ın batı sınırlarını teröre karşısında savunma hakkına desteğimizi sunuyoruz."

Libya dosyası: Sirte neden önemli?

HAFTER ŞARTLI ATEŞKES İSTEDİ

6 Haziran'da General Halife Hafter Kahire'ye gitgide artarak Sisi ile bir araya gelmiş ve mütareke çağrısı yapmıştı. Ateşkesin şartı ise "UMH birliklerinin ilerlememesi ve yabancı güçlerin ülkeyi terk etmesi"ydi.

Yasal yönetim olan UMH ve en büyük destekçisi Türkiye ise mütareke çağrısına kapıları kapattı.

Rusya da aynı dönemde Türkiye ile mütareke görüşmeleri için Ankara'ya bir heyet göndermişti.

O dönem Türkiye'nin Libya Özel Temsilcisi olan Emrullah İşler, Rusya ile Türkiye aralarında devamlı ateşkes görüşmelerinden henüz sonuç alınamamasının sebebini, "Türkiye ve Rusya arasındaki başlıca mesele, Libya hükümetinin Sirte ve Cufra'yı almadan masaya dönmeyeceği gerçeğidir." diye açıklamıştı.

SİRTE NIÇIN ÖNEMLİ?

Sirte'nin kimin kontrolünde olduğu, ayrıca iç savaşın gidişatı açısından, ayrıca stratejik konumu açısından hem de hesaplı sebeplerle iki taraf için de çok manâlı.

UMH'nin merkezi Trablus ve Hafter'e bağlı Libya Milli Ordusu'nun (LNA) üslendiği Bingazi'nin ortasında bulunan Sirte, 2011'de eski lider Muammer Kaddafi devrildikten sonra uzunca bir süre İslamcı milislerin yerleştiği bir alan oldu.

2015 yılının başında IŞİD'in eline geçen şehirde, 2016 sonunda, ABD, İtalyan ve İngiliz savaş uçaklarının yardımıyla UMH tarafından her yerde yoklama sağlanmıştı. Ancak IŞİD'den arta kalan grupların düzenlediği saldırılar, Hafter'e "Şehri İslamcı teröristlerden arıtma" gerekçesini kullanarak işlem düzenlemesi için uygun ortamı sağladı.

Kaddafi'nin doğduğu, aşiretinin yaşadığı ve Kaddafi döneminde gelişip bugünkü halini alan şehri, Sirteli kabile üyelerinden oluşturulan bir tabur koruyordu.

Bu tabur, Ocak 2020'de taraf değiştirerek Hafter'e bağlılık bildirdi ve şehir birkaç saat içinde Hafter'in kontrolüne geçti.

Aynı günlerde Türkiye de, UMH ile imzaladığı güvenlik anlaşması gereği Libya'da askeri techizat yardımı yapmaya başlamıştı.

O tarihten daha sonra Hafter, 370 kilometre batıdaki Trablus'a içten çabucak ilerlemeye başladı.

4 Haziran'da UMH, Trablus'un kontrolünü en ince ayrıntısına kadar ele geçirdiğini açıkladı. Hafter'e tabi birlikler Trablus'tan batıya ve güneye çekilmeye başladı. 2 gün daha sonra, yani Hafter'in Kahire'ye artan bir şekilde Sisi'yle birlikte mütareke çağrısı yaptığı gün UMH, Sirte'yi geri olmak için "Galibiyet Yolu" operasyonunu başlattığını duyurdu.

"SİRTE OPERASYONU, BÜTÜN LİBYA İÇİN VERDİĞİMİZ BİR SAVAŞTIR"

UMH'ye ast ordunun sözcüsü Abdülmenaam al Draa, operasyonu duyururken Sirte'ye verilen önemi de vurguladı:

"Bu, Sirte şehrini alma savaşı değildir. Bu bütün Libya için verdiğimiz bir savaştır. Sirte'den sonradan doğuya dürüst ilerlemeye devam edeceğiz."

UMH'nin doğuya dürüst ilerlemesinde büyük bir basamak olan Sirte'nin düşmesi, bu sebeple Hafter ve Hafter'i destekleyen Darı, Rusya, Fransa gibi ülkeler için "kırmızı çizgi" özelliğinde.

Operasyon başladığında, yılın başında taraf değiştiren milisler ilk savunmayı yaptı. Şehirde çok kuvvetli olan bu kabileyle çatışmalar engebeli geçti. Bu sırada LNA'dan da yardım ekipler şehre ulaştı.

Sirte ve Mısrata'daki kabileler arasında uzun senelerdir süren rekabetin bir devamı olarak, Mısrata'daki kabileler de Sirte operasyonunda UMH'ye yardım veriyor. Bu sebeple Sirte'nin, bambaşka taraflara alt kabilelerin gücünü göstermesi açısından sembolik önemi de var.

RUS SAVAŞ UÇAKLARI CUFRA'DA

Zafer Yolu Operasyonu'nda tek gaye Sirte değil, güneyindeki Cufra da hedefler arasında.

Sirte'de Hafter'e emrindeki milisler ve askeri noktalar bulunsa da, Cufra'da Rus savaş pilotlarının olduğu ve Rus savaş uçaklarının da Cufra'da beklediği biliniyor.

Bu sebeple bazı uzmanlar, bu operasyonların ilerlemesi halinde Rusya'nın ateşkes için Türkiye'ye daha pozitif taviz vermesinin muhtemel olduğu görüşünde.

ABD ordusunun Afrika Kuvvetleri Komutanlığı, mayıs ayı boyunca yaptığı açıklamalarda, Rus savaş uçaklarının Cufra'daki Hava Üssü'nde olduğuna dair fotoğraflar da yayımladı.

Rusya'dan gelen yardımın Cufra'dan daha doğuya kaydırılması durumunda Hafter'in birlikleri de büyük oranda ülkenin doğusunda konuşlanmak zorunda kalacak. Bu da, 2014'ten beri denetleme ettiği alanı genişleten Hafter için ciddi bir kayıp anlamına geliyor.

Mayıs sonunda da Hafter'e ast birlikler Trablus'tan geri çekilirken Bani Velid Belediye Başkanı Selim Alayvan, Rus savaşçıların uçaklarla Cufra'ya götürüldüğünü söyledi. Alayvan, "Ruslar üç askeri uçakla Cufra'ya taşındı. Askeri araçları da karadan Cufra'ya götürüldü" dedi.

Cufra Hava Üssü'nn kontrolü, Haziran 2017'de Hafter'in kontrolüne geçmişti. UMH, 2019'dan bu yanlamasına ara sıra Cufra'daki hava üssünü bombalıyordu.

PETROL YATAKLARININ VE İHRAÇ YOLLARININ ÜZERİNDE

Sirte şehrinin güneyini ve doğusunu kapsayan geniş Sirte havzası, Libya'nın petrol yataklarının yüzde 80'inin bulunduğu alan.

Buradan çıkarılan petrolden elde edilen kazanç, ülkenin petrol gelirlerinin yüzde 80'ini oluşturuyor.

Sirte'ye etken olan birlikler, çoğu Sirte'nin doğusunda bulunan ve petrolün ihraç edildiği limanlara içten çarçabuk ilerleyip buraları da ele geçirebilir.

Fakat petrol yataklarının olduğu bölgelerde de Hafter'e alt kabilelerin oluşturduğu silahlı milisler kontrolde.

Pek oysa; Ocak 2020'de Berlin'de toplanan Libya Konferansı esnasında masada istediğini edinmek için Hafter, tüm petrol yataklarını, petrol dolum tesislerini ve limanlardaki terminalleri kapatmıştı. Bu Libya'nın gelirinin büyük bir kısmına ulaşamaması demek oluyor.

Bu limanlardan milletlerarası pazara gönderilen petrolü, Trablus hükümetine ast olan Ulusal Petrol Kurumu işletiyor. Limanda çalışan memur ve işçiler Trablus hükümetinden maaş alsa da, Hafter ve Hafter'e alt aşiretler, bu ihracattan gelen gelirin Trablus hükümetine verilmesine karşı çıkıyor. Petrol boru hatlarının geçtiği yollar üstünde de Hafter'e bağlı aşiretler var ve zaman zaman petrol akışını durduruyor. Böyle durumlarda petrol üretimi de zorunlu olarak durduruluyor ve zaten fena durumda olan ülke ekonomisi savaştan daha da sert etkileniyor.

Sirte'yle ilgili en detaylı alıştırma, 2018 yılının başında Avrupa Birliği'nin fonuyla Birleşik Milletler (BM) tarafından yapıldı. Nisan 2018'de yayımlanan BM raporuna kadar, şehrin nüfusu 126 bin civarında.

IŞİD'in şehrin kontrolünü ele aldığı dönemde kaçan 100 bine yakın kişiden 90 bini, 2017'de şehre geri dönmüştü.

Raporun yazıldığı tarihte şehir halkı nüfusunun yüzde 10'dan fazlası Darı, Bangladeş, Çad ve Sudan'dan niyetlenmek için gelen göçmenlerden oluşuyordu.

Kaddafi'nin büyüttüğü şehrin, merkezden özerk bir idare yapısı da vardı fakat 2011'de yönetim değiştikten sonradan bu özelliğini kaybetti. Oysa bu durum şehirde fazla sayıda devlet memurluğu kaynaklı yeni meslek alanlarının oluşmasına sebep oldu.

Kaddafi'nin kabilesi olan Kaddafa kabilesi de, 2011 öncesi gücü elinde tutmasa da hala Sirte civarında yaşıyor.

Libya ekonomisinde önemli bir yer tutan Sirte, BM'ye göre, ülkenin kalkınmasıyla ilgili plan yapılırken "özel bir ilgiyi adalet ediyor."

Ülkede meslek gücünün yüzde 80'ini devlet memurları oluşturduğu için Sirte'deki memuriyetlerin sayısının yüksek olması önemli.

Sirte'de yaklaşık 36 bin kişinin memur olarak çalıştığı kamu kuruluşları, şehrin ekonomisinin en büyük bölümünü oluşturuyor.

Bu sayı, şehirde iş gücünün yarısını oluşturuyor. bununla birlikte meslek gücünün yüzde 28'ini kadınlar oluşturuyor ancak bu oran Libya'nın diğer şehirlerine oranla düşük.

İNŞAAT ÇALIŞMALARI İÇİN BÜYÜK BİR FIRSAT DOĞURUYOR

2010'da başlayan iç savaşta ve ardından IŞİD'in elinden geri alınması için yürütülen operasyonlarda şehir ve çevresi, çok büyük oranda zarar fark etti. Bu bölgelerin bazılarında her yerde inşa faaliyeti görülse de, bilhassa Kaddafa kabilesinin yaşadığı bölgelerde afet hala duruyor.

Kaddafi döneminde Libya'da koskocoman inşaat işlerine imza atan ve o dönemden kalan ödemelerini UMH ile yaptığı iş birliği doğru geri almak için adım atan Türkiye, ülkede inşaat faaliyetlerine bitmiş başlamayı hedefliyor.

Sirte de, inşaat faaliyetlerinin yürütülebileceği fazla geniş bir bölge olarak görülüyor.

17 Haziran Çarşamba günü Türkiye'den Define ve Maliye Bakanı Patent Albayrak ve Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu'nun da bulunduğu bir heyet Trablus'a gitmiş, ziyarette yeni dönemde ticari iş birliği de konuşulmuştu.

Ziyaretin arkasından Reuters'a konuşan bir Türk yetkili, Türkiye'nin "Libya'nın baştan inşası çalışmalarını tez başlatmaya hazırlanmış olduğunu" .

BM'nin raporuna tarafından Sirte'de inşaat lisansları 2011'den beri hiçbir firmaya verilmedi. Şehir konseyi için en zorlu işlerden biri de, operasyonlar sonrası şehre geri dönenlerin yerleştirileceği uygun yerleşim yerleri bulmak.

Şehirdeki en büyük hastane de operasyonlar esnasında büyük zarar gördü ve bitmiş yapılması gerekiyor. Benzer şekilde içme suyunun sağlanması ve dağıtımı da, yollar ve elektrik dağıtım şebekeleri de baştan düzenlenmeli.

Libya dosyası: Sirte neden önemli?

LİBYA'DA ÖNEMLİ TİCARET MERKEZLERİNDEN BİRİ

Libya, doğu ve güneyinde büyük bir bölgeyi kontrol eden Hafter ile Tobruk'taki Temsilcisi ve Trablus'taki UMH arasında adeta ikiye ayrılmış durumda.

İki ordu ve iki meclisin haricen ülkede iki de Merkez Bankası var.

Trablus'taki merkez bankası İngiltere'de, Bingazi'deki merkez bankası Rusya'da kendi parasını basıyor. İki taraf birbirinin parasını kabul etmiyor.

Fakat ülkenin doğusu ve batısı arasında uzun yıllardır malların getirilip götürüldü, ticaret merkezi pozisyonda olan Sirte, son dönemde yine iki çatışan taraf aralarında bu görevi görüyordu.

Fakat paraların kabul edilmemesi, Sirte'deki ticareti de son dönemde sıkıntıya soktu.

Ama Sirte'den ihracat yapılan büyük bir liman değil. Sirte çevresindeki limanlardan petrol ihracatı yapılıyor.

yine de Libya'nın baştan inşası üzerine yapılan çalışmalarda Sirte'nin merkezi konumu ve limanlarının, ticaret için daha artı kullanılmasına ihtimal sağlayabileceğine değiniliyor.

2016'YA DEK IŞİD'İN LİBYA'DAKİ KALESİYDİ

2011 sonrası radikal grupların üslendiği Sirte'de, 2014'te Ensar el Şeria adlı örgüt çok güçlüydü. Hükümet binalarını ele geçiren örgüt, trafik kuralları belirlemiş ve "polis gücü" oluşturmuştu.

Bu sebeple 2014 ardından dünyanın birçok yerinden IŞİD'e bağlı olanlar da dahil radikal savaşçılar Sirte'ye gitti. 2015'in başındaysa şehir iyice IŞİD'in kontrolüne geçmişti.

Bu dönemde nüfusun büyük bir bölümü şehirden kaçtı.

Darı, zaman zaman Sirte'de IŞİD'i kasıt alan bombardımanlar düzenledi.

12 Mayıs 2016'da UMH'ye emrindeki ordu, ABD, İtalyan ve İngiliz birliklerinin desteğiyle IŞİD'e karşısında operasyona başladı. Operasyon, Aralık 2016'da sona erdi. Şehirde takriben 3 bin IŞİD üyesi olduğu ortaya çıktı. Işlem bittiğinde bir kısmı gemilerle Avrupa'ya kaçmak üzereyken yakalandı.

Operasyonlar sırasında şehirde yeterli istihbarat ağı yoktu, fazla sayıda sivil de hayatını kaybetti.

SİRTE'DE SON ŞART NE?

Hafter'e bağlı, Sirteli kabilelerin oluşturduğu tabur, haziran ayı başında Hafter'in birlikleri gelene dek savunmadaydı. Bu sırada iki alan UMH'nin eline geçti.

Ancak Hafter'a bağlı birlikler Sirte'ye ulaştıktan sonra sahada bu bölgelerin bir kısmı baştan Hafter'in kontrolüne geçti.

Çatışmalar başlıca Trablus-Sirte karayolu üstünde ve şehrin Cufra'ya giden güney yolu üstünde yoğunlaşıyor.

UMH, şehirdeki kabilelere yeniden taraf değişim ve "savaşın dehşet sonuçlarından kaçınma" çağrısı da yaptı.

Mısrata'da UMH'ye ast kabilelerden de savaşmak için Sirte'ye giden silahlı gruplar oldu. UMH'ye bağlı ordu, Birleşik Arap Emirlikleri'ne ait insansız hava araçlarının Mısrata'nın güneyindeki bir sahra hastanesini vurduğunu duyurdu.

Sahada koşul son iki haftadır önemli bir değişiklik göstermese de, Mısır lideri Sisi'nin ateşkes çağrısına Rusya ve Fransa'dan da destek geldi.

Fransız Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, 22 Haziran'da, Türkiye'nin Trablus hükümetine verdiği askeri desteği eleştiren direktifler da yaparak "Türkiye'nin Libya'da üstlendiği role müsaade etmeyiz" dedi.

Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Hami Aksoy, 23 Haziran'da Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'a karşı çıktı. Aksoy, "Macron'un ülkemizin ilgili Birleşmiş Milletler kararları çerçevesinde ve talebi doğrultusunda Libya'nın meşru hükümetine verdiği desteği 'tehlikeli bir oyun' olarak tanımlaması oysa us tutulmasıyla izah edilebilir" diye konuştu.

Libya dosyası: Paylaşılamayan Sirte neden önemli?BBC
YORUM EKLE
SIRADAKİ HABER