Cumhurbaşkanı Erdoğan, sosyal ağ platformları ve internet sitelerinin yasaklanabileceğini ya da teftiş altına alınabileceğini söyleyince geçmiş yasaklar gündeme geldi. Türkiye'de son yıllarda çok sayıda internet sitesi çeşitli gerekçelerle erişeme engellenmişti.
Gelin birlikte hatırlayalım...
Kızı Esra Albayrak'a Twitter'da hakaret edildiğini söyleyen Erdoğan, "Niçin Youtube, niçin Twitter, niçin Netflix, neden şu bu gibi sosyal medyalara aleyhinde olduğumuzun ne çağırmak olduğunu anlıyor musunuz?" diye sordu.Cumhurbaşkanı Erdoğan "Bu cins sosyal ağ mecralarının adamakıllı kaldırılmasını, kontrol edilmesini istiyoruz" ifadelerini kullandı.Bu açıklamayla birlikte internet yasakları Türkiye gündemine tekrar girdi.Türkiye'de daha önce de böylece fazla internet sitesi ve sosyal ağ platformu değişik dönemlerde yasaklanmıştı.İfade Özgürlüğü Derneği'nin Mayıs 2020 verilerine tarafından 415 bin alan adı, 140 bin link, 42 bin tweet, 12 bin 450 YouTube sayfası, 7 bin 200 Twitter hesabı, 6 bin 500 Facebook hesabı engellenmiş durumda.BBC Türkçe'den Onur Erem, yasaklar arasında öne çıkanları derledi...
YouTube
Google'ın sahip olduğu video sitesi YouTube, Türkiye'de en çok engellenen büyük platformlar arasında yer alıyor.Site ilk olarak 2007'de Yunan bir kullanıcının Mustafa Kemal Atatürk'e hakaret içeren bir video yüklemesi sonrası yasaklandı.YouTube'un videoyu kaldırmasının arkasında site erişime açıldı.Site sonraki sene da benzer gerekçeyle yasaklandı.Konuyla ilgili bir yorumlama yapan dönemin Ankara Cumhuriyet Savcılığı Basın Savcısı Nadi Türkaslan, bu sitedeki görüntülerin yalnızca Türkiye veritabanının kaldırıldığını, dünya üzerindeki veritabanının kaldırılmaması halinde sitenin açılmayacaklarını söyledi.Bu kararın ardındaki YouTube'un yasaklı olduğu dönemde, dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan'ın, CHP'lilerin çarşaflı kadınlara fena muamele ettiğine dair videoların YouTube'da bulunduğu söylemesi üstüne bir gazeteci "YouTube'a girilmiyor" dedi.Erdoğan ise "Ben giriyorum, siz de girin" diye yanıt verdi.Bu süreçte pek fazla birey DNS ayarlarını değiştirerek YouTube'a erişiyordu. Bunun engellenmesinin arkasından kullanıcılar VPN programları veya aracı siteler kullanarak YouTube'a erişmeye devam etti.Atatürk'e hakaret ettiği için Türkiye'de suç teşkil eden videoların kaldırılmasıyla birlikte, Mayıs 2008'de yasaklanan YouTube Ekim 2010'da açıldı.
Davutoğlu'nun sızan konuşması
Bundan 3 gün sonra, Deniz Baykal'ın el altından çekilmiş görüntülerinin yayınlanmasıyla birlikte site bitmiş yasaklandı. Görüntülerin kaldırılmasıyla birlikte site açıldı.2014'te dönemin Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu'nun ofisinde geçtiği belirtilen ve Suriye'ye dair çatışma senaryolarının konuşulduğu bir görüşmenin sitede yayınlanmasıyla birlikte YouTube her tarafta yasaklandı.27 Mart'ta yasaklanan site, 4 Nisan'da duruşma kararıyla açıldı, savcılığın itirazı üzerine mahkeme kararıyla baştan kapatıldı. Site ses kaydının kaldırılmasının ardından 3 Haziran'da yeniden açıldı.2014 ardından da Türkiye'de büyük toplumsal olayların yaşandığı dönemlerde YouTube'a erişim dönem dönem yavaşlatıldı, Nisan 2015'te savcı Mehmet Selim Kiraz'ın öldürülmesinde olduğu gibi bir takım olaylarda kısa süreliğine yasaklandı.
Wikipedia - Vikipedi
En büyük dijital ansiklopedi olan Wikipedia ve Türkçe versiyonu Vikipedi 2014 yılından itibaren çeşitli sansürlere maruz kaldı.Sansürler ilk olarak "bayan üreme organları", "vajina" ve "testis torbası" gibi maddelere uygulandı.Bu sansürler uygulanırken apaçık herhangi bir mahkeme kararı da bulunmuyordu.Söz konusu başlıklar bir takım dönemlerde bazı servis sağlayıcılarından görülürken, diğerlerinden erişim mümkün olmuyordu.Sayfaların sansürlendiği internet sağlayıcıları arasında yer alan TTnet, kendilerinin herhangi bir sansür uygulamadığını, bu yönde bir mahkeme kararı olmadığını, sitenin bozulmuş olabileceğini söyledi.Wikimedia Vakfı İletişim Şefi Katherine Maher ise, kendilerine ulaşan bir mahkeme kararı olmadığı için niçin ve nasıl sansürlendiklerini bilemediklerini açıkladı.2015'te AKP'nin TBMM'de çoğunluğu birincil kere kaybettiği 7 Haziran seçimleri öncesinde de "2015 Türkiye genel tercih anketleri" sayfası erişime kapatıldı.Wikipedia'nın karşılaştığı en kapsamlı sansür ise 29 Nisan 2017'de başladı.Sansürün gerekçesi, ansiklopedinin İngilizce sayfalarında yer alan "Suriye iç savaşında dış müdahaleler", "Kuzey Suriye'nin Türkiye kadar işgali" ve "Devlet destekli terörizm" maddeleriydi.Yasağın gerekçesi olarak "Türkiye'nin terör örgütleriyle işbirliği yaptığının anlatılması, bütün girişimlere karşın bunun düzeltilmemesi" gösterildi.Söz konusu maddeler içinden sadece "Devlet destekli terörizm" sayfasının Türkçesi bulunuyor ve o sayfada da Türkiye'ye dair herhangi bir içerik bulunmuyor.Sansürün üzerine Wikipedia hukuki yollara başvururken, kullanıcıların engelli linklerin başına 0 ekleyerek ansiklopediye ulaşabilmesi gibi öbür yöntemler de uygulamaya geçirildi. Wikipedia'nın hukuk mücadelesi sonunda AYM'ye kadar götürdüğü itirazı Aralık 2019'da görüşüldü ve AYM sitenin açılmasına karar verdi.Gerekçeli kararın Ocak 2020'de Resmi Gazete'de yayınlanmasıyla birlikte site her tarafta erişime açıldı.
Mart 2014'te Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ve MİT Müsteşarı Hakan Fidan'a ait olduğu bahis edilen ses kayıtlarının yayınlanmasıyla birlikte YouTube'un yanı sıra yasaklanan bir diğer site de Twitter oldu.Yasak, dönemin Başbakanı Erdoğan'ın "Twitter mivitır hepsinin kökünü kazıyacağız. Uluslararası camia şunu der, hiç beni ilgilendirmiyor" sözünden bir gün sonradan başladı. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, yasağı delip Twitter'a girerek bu yasağın kabul edilemez olduğunu yazdı.
Görüntülerin kaldırılması sonucu site açıldı.Twitter'a dair erişim engelleri, artık sitenin tamamen yasaklanması biçiminde yok, sakıncalı görülen tweetlere ya da hesaplara Türkiye'den erişimin engellenmesi biçiminde gerçekleşiyor.Mahkemeler bugüne dek binlerce tweete veya hesaba erişimin engellenmesi yönünde karar verdi.Twitter ve Facebook, ülkelerden kendilerine ulaşan verileri de internet sitelerinde paylaşıyor.Mevcut veriler 2019'un ilk yarısına dek geldiği için aşağıdaki grafikte 2018 ardına kadar yaşanan artışı görebilirsiniz.
Gazeteler ve ajanslar
Türkiye'de fazla sayıda ajans, gazete ve haber sitesi de erişime engellendi.Bunların büyük bir kısmını Kürt basınından veya sol basından siteler oluşturuyor. Fethullah Gülümseyen yapılanmasıyla ilişkili haber siteleri de yasaklanan siteler arasında yer alıyor.Engellenen siteler arasında Dicle Haber Ajansı, Azadiya Welat, Hür Gündem, ANF, sendika.org ve siyasihaber.org da yer alıyor.Bu kurumların bazıları kanun hükmünde kararnamelerle de kapatılmıştı.Sendika.org'un kaç kez engellendiğini değişen bölge adından da çakmak olası. Site şu lahza sendika63.org bölge adını kullanıyor. Bu da sitenin 62 kez engellendiğini gösteriyor.Sendika64.org adresine gitmeyi deneyen kullanıcılar ise "daha yok. bir önceki sayıyı deneyin :)" uyarısıyla karşılaşıyor.
ekşi sözlük
Alexa verilerine göre Türkiye'nin en çok ziyaret edilen 14. sitesi olan ekşi sözlük de dönem dönem yasaklandı.2006 yılında sitedeki "esrar" başlığı altına girilen yazılar nedeniyle İstanbul Emniyet Müdürlüğü'nün uyuşturucuyu teşvik gerekçesiyle yaptığı tatbik sonucu İstanbul 3. Sulh Ceza Mahkemesi siteyi engelledi.Söz konusu yazıların kaldırılmasının ardından site her tarafta erişime açıldı.Bir yıl sonradan Adnan Oktar, sitede hakkında yazılanlar nedeniyle Eyüp 3. Asliye Mahkemesi'nden çıkarttığı kararla siteyi engelletti. Oktar hakkında küfür ve hakaret içeren yazıların silinmesi sonrası site erişime açıldı.2008'de de site üç saatliğine yasaklandı.23 Aralık 2016'da ise site, IŞİD'in öldürdüğü Türk askerlerinin görüntüsü nedeniyle birkaç saatliğine yasaklandı.O tarihten bu yanlamasına sitenin geneli erişime kapanmadı.Fakat duruşma kararlarıyla sitedeki kesin başlıklardaki içeriklerin tamamı silinebiliyor. Silindikten sonra yazılan yazılar da yeni bir mahkeme kararıyla tekrar silinebiliyor.
Öteki siteler
Wordpress, blogger, blogspot, myspace gibi blog siteleri de Türkiye'de dönem dönem yasaklandı.Her platformun yasaklanma gerekçesi birbirinden farklıydı. Mesela blogspot'un yasaklanmasının nedeni, Süper Lig maçlarının firari bir şekilde yayınlanmasıydı.Wordpress ise Adnan Oktar'ın başvurusuyla yasaklanmıştı.Yasaklanan siteler arasında çok sayıda kanunsuz iddia ve porno sitesi de var.Öte yana 2010 yılında yapılan bir hukuki değişiklikle "yanlış ya da yanlış" Kuran meali yayınlayan siteleri menetmek için de Diyanet İşleri Başkanlığı'na mahkemelere başvurma yetkisi verildi. Bu yetkinin kaç kere kullanıldığına dair bir data bulunmuyor.2016'da da dönemin Enerji ve Natürel Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak'a ait olduğu belirli e-postaların yayınlanması üzerine, bu belgelerin tutulduğu Dropbox, Google Drive, OneDrive ve GitHub gibi siteler engellendi. Bu sitelerin yazılım ve meslek dünyasında sıklıkla kullanılması sebebiyle bu hizmetleri kullananlar, siteler iki gün sonradan baştan açılana kadar büyük zorluk yaşadı.Ateizm Derneği'nin sitesi de Mart 2015'te "halkın belli kesiminin inandığı değerlerin alenen aşağılandığı" gerekçesiyle yasaklandı.
Yasakların etrafından nasıl dolaşılıyor?
Türkiye'de bugüne kadar çok sayıda site yasaklansa da, aralarında Abdullah Gül ve Recep Tayyip Erdoğan gibi siyasetçilerin de yer aldığı bir takım kullanıcılar yasaklı sitelere girmeye devam edebiliyor.Bunun için izlenen yollar arasında VPN kullanmak ve içinde VPN özelliği olan tarayıcı uygulamak da bulunuyor.Bazı VPN şirketleri paralı hizmet verirken bazıları cep telefonları uygulamaları ya da tarayıcılar yoluyla ücretsiz hizmet de verebiliyor.
