Çağın hastalığı unutkanlık yaygın bir sorun. Üstelik sadece ileri yaştakileri değil gençlerde de görülü­yor. Öte yandan Co­vid-19'u atlatan kişiler­de de sık ortaya çıkan bir şikayet. Peki unutkanlık ne zaman geçici, ne zaman kalıcıdır? Aralarında ne gibi farklar var? Bu farkları ayırt etmek mümkün müdür?

Prof. Derya Uludüz

İşte Nöroloji Uzmanı Prof. Derya Uludüz'ün bu sorula­rıma yanıtları…

BİR ÇOK NEDENİ VARDIR

Unutkanlığa neden olabi­lecek birçok faktör vardır. İlaçlar, kafa travması, stres, anksiyete, depresyon, alkol, B12 vitamini eksikliği, su­suzluk veya yetersiz çalışan bir tiroid bezi bu soruna yol açabilir. Ancak bunlar geçici unutkanlıklardır. Kontrol altına alındıklarında unut­kanlık düzelir. Demans has­talığı yani bunama bilişsel işlevlerin bozulmasıdır. Hastalıkta geriye dönüş yoktur, hasar kalıcıdır ve sürekli daha da kötüleşir. Birçok türü vardır. En sık gö­rülen türü ise Alzheimer'dır.

BU IPUÇLARINA DIKKAT!

Geçici unutkanlık ile de­mans unutkanlığı çeşitli ipuçlarıyla ayırt edilebilir. İşte aradaki farklar…

1- Geçici unut­kanlık, her zaman yaptığınız ey­lemleri yap­ma becerinizi etkilemez. Ara­banın anahtar­larını, toplantı tarihini vs. unutabilir­siniz ama faturaları nasıl yatıracağınızı, arabayı nasıl süreceğinizi, bulaşıkları na­sıl yıkayacağınızı unutmaz­sınız. Demans ise gündelik becerilerde ciddi sorunlara neden olur. Yemek pişirme, temizlik yapma, fatura ya­tırma gibi en basit işleri bile yapmada zorlanırsınız.

2- Geçici unutkanlık, karar verme becerile­rinizi, sosyal normlara uymayı, doğuştan gelen sağduyunuzu ve yaşamdan edindiğiniz deneyimleri etkilemez. Yargı ve karar verme yeteneğiniz her za­man olduğu gibidir. Demans ise hafıza, dil, muhakeme ve soyut düşünme gibi iki veya daha fazla entelektüel beceride kalıcı, engelleyici bir düşüşe neden olur.

3- Geçici unutkanlıkta isimleri, yerleri, de­tayları kaçırabilseniz de olayları hatırlayabilir ve tarif edebilirsiniz. De­mansta, unutulan durumlar hatırlana­maz veya açıklana­maz. Kişi, yalnızca özel olarak soruldu­ğunda bellek sorun­larından şikayet eder ve bellek kaybının fark edilebilir olduğu du­rumları hatırlayamaz.

4- Geçici unutkanlıkta sürekli kullanmadığı­nız yolları hatırlamak için duraklayabilir, şaşıra­bilirsiniz. Demansta, tanıdı­ğınız, sürekli kullandığınız yerlerde yönünüzü şaşırır­sınız ve etrafta birine sorsa­nız da, GPS kullansanız da yönergeleri takip etmekte sıkıntı yaşarsınız.

5- Geçici unutkanlıkta doğru kelimeyi bul­mada zorluk yaşaya­bilir, dilimin ucunda diyebi­lir ama konuşmada güçlük çekmezsiniz. Demansta, kelimeler sıklıkla unutulur, yanlış kullanılır veya ka­rıştırılır. Aynı konuşmada cümleler ve hikayeler tek­rar tekrar anlatılır.

6- Geçici unutkanlıkta, hangi gün olduğunu unutur ve daha sonra hatırlayabilirsiniz. Demans­ta tarihin mevsimin veya yılın bile izi kaybedilebilir.

7- Geçici unutkanlıkta zaman zaman çok kul­lanmadığınız, dikkat­sizce yerleştirdiğiniz ya da özel bir yere sakladığınız eş­yaların yerlerini unutabilirsiniz. Demansta, sürekli kullanılan ya da yıllardır yeri belli olan eşyaları sık sık yan­lış yere yerleş­tirir ve bulamazsınız.

8- Geçici unutkanlıkta, kişilik ve ruh hali de­ğişiklikleri pek görül­mez. Demansta, ani ruh hali değişiklikleri olur, depresif ruh hali ve sinirlilik yaygınlaşabilir.

9- Geçici unutkanlıkta, görme duyunuzda bir kayıp olmaz mesela normal göz bozuklukları yaşa bağlı katarakt yaşa­sanız da açıklanamayan bir duyu bozukluğu olmaz. Demansta, mesafe, renk veya algılama gibi görme becerilerinizde ile ilgili cid­di sorunlarınız olur.

10- Geçici unutkanlıkta, bazen işten, aileden ve sosyal taleplerden bıkarsınız. Demansta, sevdiğiniz hobilere, buluş­malara ayak uyduramazsı­nız. Yaşadığınız değişiklik­ler nedeniyle başkalarıyla vakit geçirmemeye çalışırsınız.