Asıl sorularımıza geçmeden önce ‘trans yağ nedir?’, ‘ve neden şimdi bu konu bu kadar tartışılıyor?’ sorularına yanıt vererek başlayalım.

*Trans yağ nedir?
Trans yağlar doğal yolla ortaya çıkan ve sonradan üretilen olarak ikiye ayrılır. Geviş getiren hayvanların sindirim sistemleri trans yağ üretir ve bu hayvanların sütlerinden elde edilen süt ve tereyağı gibi ürünlerde trans yağ bulunur. Yüksek ısı uygulanarak üretilen ambalajlı ürünlerde de bir miktar trans yağ oraya çıkar.

*Neden bu kadar tartışılıyor?
Gıda ve Tarım Bakanlığı ambalajlı ürünlerin etiketlerinden ‘trans yağ yoktur’ ibaresinin kaldırılması üzerine çalışıyor.

Şimdi konuyla ilgili daha detay sorulara geçebiliriz.

1-Trans yağ düzenlemesi ne zaman yürürlüğe girecek ve neleri kapsayacak?

Gıdalarda trans yağ kullanımını yüzde 2 ile sınırlandırma kararı 31 Aralık 2020 itibariyle yürürlüğe girebilir.

Öte yandan Tarım ve Orman Bakanlığı trans yağı etiketlerden çıkarılmasını öngören bir yönetmelik taslağını görüşe açtı. Taslak kabul edilirse ürünlerde yüzde 2'ye kadar olan miktar etikete yazılmamış olacak. ‘Trans yağ yoktur’ ibaresi de etiketlerden çıkacak.

Öte yandan Tarım ve Orman Bakanlığı Gıda-Kontrol Genel Müdürü Harun Seçkin, HaberTürk televizyonunda Mehmet Akif Ersoy’un sunduğu programda, hazırlanan taslağın görüşe açıldığını ve gelen görüşler doğrultusunda ‘trans yağ' ibaresinin etiketlerde kalabileceğini söyledi.

2- Bakanlık neden böyle bir düzenlemeye gidiyor?

Mevzuata göre paketlenmiş gıda ürünlerinde yüzde 2'nin üzerinde trans yağ bulunması yasak. Bazı firmalar örneğin yüzde 1,8 trans yağ kullandıkları zaman paketin üzerine ‘trans yağ yoktur' yazısı yazıyor. Bazıları ise trans yağ oranını olduğu gibi yazıyor. Tarım ve Gıda Bakanlığı bu durumun haksız rekabete yol açtığı gerekçesiyle ‘trans yağ yoktur' yazısının kaldırılmasını istiyor.

3-Yazı etiketlerden kalkarsa gıdalarda trans yağ oranı artar mı?

Gıda Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Yönetim Kurulu Başkanı İsa Tahta etiketin kaldırılmasından sonra kontrol ve denetimlerin yapılmasının zorlaşacağını aktarıyor. Tahta trans yağ kullanımını yüzde 1'in altına düşüren firmaların maliyetlerini de ona göre artırdığını söylüyor. Tahta, “Eğer düzenleme yapılırsa bu defa firma ben neden daha fazla maliyet ile yüzde 1'in altına düşüreyim diyecektir. Evet yasal bir düzenleme yapılması gerekiyor ancak ‘trans yağ yoktur' logosunun kesinlikle kalkmaması gerekiyor” ifadelerini kullandı.

4-Firmalar neden trans yağı tercih ediyor?

Trans yağ yüksek ısıya maruz kalan gıda malzemelerinde ortaya çıkan bir yağ türü. Çoğu paketli gıda yüksek ısıda işlem gördüğü için ortaya çıkan trans yağı daha sonra almak için işlem uygulanması gerekiyor. Gıda firmaları bu işlemler için ekstra masraf yapıyor.

5-Trans yağın sağlığa zararları nelerdir?

Sağlığa Evet Derneği Başkanı Prof. Dr. Elif Dağlı’ya göre trans yağlar anne karnındaki bebekte sinir sistemi gelişim bozukluklarına, çocuklarda fazla tüketim astım ve alerjik hastalıklara, erişkinlerde tüketim kanserler, kalp- damar hastalıkları ve metabolik sendroma yol açabiliyor.

6-Hangi tür gıdalar trans yağ içermektedir?

Prof. Dr. Elif Dağlı, “Endüstriyel olarak üretilen trans yağlar, margarin gibi sertleştirilmiş bitkisel yağlarda bulunuyor ve genellikle atıştırmalık yiyeceklerde, fırınlanmış yiyeceklerde ve kızartılmış yiyeceklerde karşımıza çıkıyor. Özellikle pastacı kremaları, milföy hamurları, poğaça ve baklava gibi ürünlerde endüstriyel trans yağ kullanılıyor. Üreticiler genellikle trans yağları diğer yağlardan daha uzun bir raf ömrüne sahip oldukları ve ucuz oldukları için kullanıyorlar. Ancak gıdanın tadı veya maliyetini etkilemeyecek daha sağlıklı alternatifler kullanılabilir” diyor.

Tüketici Başvuru Merkezi Üyesi ve Gıda Mühendisi Nurten Sırma'nın yaptığı açıklamalara göre bilinçsiz ölçüde ısı uygulandığında bu yağ, yağ asidine dönüşüyor. Sırma trans yağ diye konuşulan terimin aslında bozulmuş yağ asidi olduğunu söylerken, “Bunu ne kadar çeşitli yerlerden alarak arttırırsak vücudun onu tolore edememe şansı büyüyor. Bir şekilde kansere dönüşüyor bu ya da kalp hastalığına doğru evriliyor. Dolayısıyla burada denetim erkininin bu kontrolü çok ciddi bir şekilde yapması lazım” diye konuştu.

7-Tüketici hakları açısından trans yağ etiketinin kaldırılması ne gibi sakıncalar oluşturur?

Tüketici Başvuru Merkezi Onursal Başkanı Aydın Ağaoğlu Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilen ve Türkiye tarafından da imzalanan Evrensel Tüketici Haklarının içinde 8 temel haktan birisinin de bilgilenme hakkı olduğunun altını çizdi.

Ağaoğlu, “Trans yağın yüzde 2'nin altına çekilmesinin yüksek teknoloji ile gıda üretimi yapan işletmelerce mümkün olduğunu söylüyor uzmanlar. O halde gıda üretenler teknolojilerini yenilesinler. Daha yüksek teknolojiye geçsinler ki gıdada hijyen sağlansın. Ayrıca gıda ambalajlarının üzerine kansere iyi gelir, baş ağrısını azaltır gibi ibareler yazılması ile ilgili yasak da olduğu gibi kalmalıdır” diyor.

8-Trans yağ sadece paketli gıdalarda mı bulunur?

Hayır. Trans yağlar yüksek ısıya tabi tutulmuş gıda ürünlerinde ortaya çıkabilir. Tüketici Başvuru Merkezi Üyesi ve Gıda Mühendisi Nurten Sırma'nın verdiği bilgilere göre Türkiye'de 700 bin gıda işletmesi var bunun 200 bin adedi restoran. Sırma bu işletmelerde satılan gıda ürünlerindeki trans yağ oranlarının takip edilmesinin güç olduğunu söylüyor. Sırma, “Bir ambalajda ‘trans yağ yoktur' ibaresini görseniz dahi realitede orada sıfırı yakalayamadığınızı bilmelisiniz Pastane poğaçalarının içinde oldukça falza margarin var ve 200 derece sıcaklıkta pişiyor evet çıtır çıtır oldu ama yağ formu nasıl değişiyor. Evlerde aynı yağda üst üste patates kızarttığımız zaman tavada kalan sıvı yağ adeta tereyağ gibi donmaya başlıyor. Bunlar trans yağ oluşumuna örnek olarak verilebilir” diyor.