Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkeler, Rusya’ya yaptırımları sonrası enerji fiyatlarındaki hızlı artışa karşı elektrik piyasalarının işleyişinin değiştirilmesi seçeneğiyle çözüm arayışına girişti.

Rusya’nın Ukrayna’da başlattığı askeri operasyon sonrası ilerisi düşünülmeden ilan edilen yaptırımlarla yaşanan enerji krizi Avrupa’nın enerji stratejisindeki eksiklikleri ortaya koyarken, serbest piyasa koşullarının en uygun fiyatı sağladığı elektrik piyasası sisteminin de bozulmasına neden oldu.

Savaş, tüketiciler ve şirketler başta olmak üzere bütün piyasa katılımcılarını olumsuz etkileyen rekor seviyelerde yüksek gaz ve elektrik faturalarının oluşmasına yol açtı. Avrupa ülkelerinde doğalgaz ve elektrik gibi enerji ürünlerinin fiyatları tarihi zirveleri gördü.

Avrupa’da en fazla derinliğe sahip Hollanda merkezli doğalgaz ticaret noktası TTF’de işlem gören vadeli kontratların fiyatı geçen hafta megavatsaat başına 340 Euro seviyelerine kadar çıktı. Söz konusu doğalgaz sözleşmeleri 2 yıl önce 14 Euro, 1 yıl önce 28 Euro ve 6 ay önce 90 Euro seviyelerinde işlem görüyordu. Böylece doğalgaz fiyatları Avrupa piyasalarında 6 ayda yaklaşık 4 katına, 1 yılda 12 katına ve 2 yılda 24 katına çıkmış oldu.

Fiyat artışında, Rusya’dan Avrupa’ya iletilen doğalgaz miktarının düşmesi ve gaz akış seviyesinin eski haline geri dönmeyeceği endişeleri etkili oldu.

Ayrıca, Avrupa’ya sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) teslimatlarının artmış olmasına rağmen bunun Rusya’dan boru hatlarıyla sağlanan doğalgaz arzındaki düşüşün yerini tutmakta yeterli olamadı.

AB doğalgaz depolarının doluluk seviyelerinin yüksek olmasına rağmen bunun kış aylarına yeterli olmayacağı beklentisi de fiyatları tırmandırdı.

30 YIL ÖNCE YAPILMIŞ

AB’nin mevcut toptan elektrik piyasası tasarımı yaklaşık 30 yıl önce yapılmıştı. Bu piyasa içinde elektrik fiyatı her yarım saatte bir talebi karşılamak üzere devreye alınacak son üretim ünitesinin marjinal maliyetine göre belirleniyor.

Bu durumda bütün üreticiler için elektrik fiyatları, talebi karşılamak için gereken en pahalı tesisin maliyetlerine göre ortaya çıkıyor.

Mevcut sistemde AB’deki toptan elektrik fiyatı, toplam elektrik talebini karşılamak için ihtiyaç duyulan son üretici tarafından ve genellikle hızla devreye alınabilen pahalı doğalgaz santrallerince tespit edilmiş oluyor.

Sonuç olarak, yüksek maliyetli doğalgaz santralleri elektrik fiyatının artmasına neden oluyor.

Özellikle son dönemde gaz fiyatlarındaki hızlı yükseliş elektrik piyasasının da dengesini bozdu. Rusya’dan doğalgaz tedarikindeki düşüş ve enerjiye talebinin artmasıyla spot elektrik piyasasında da fiyatlar yükseldi. Avrupa’da elektrik fiyatları geçen hafta rekor seviyelere ulaştı. Avrupa’nın gösterge elektrik piyasalarından Almanya’da ağustosta elektrik fiyatları ilk kez megavatsaat başına 700 Euro’yu geçti. Bu rakam 6 ay önce 128 Euro, 1 yıl önce 82 Euro, 2 yıl önce 35 Euro seviyesindeydi. Böylece toptan elektrik fiyatları 6 ayda 5 katına, 1 yılda 8 katına ve 2 yılda 20 katına çıktı. Bu durum elektrik piyasalarının işleyişinin üye ülkelerce tartışılmasına neden oluyor. Daha önce piyasaya müdahaleye karşı çıkan Almanya bile zirve yapan elektrik fiyatlarından piyasa işleyişini sorumlu tutuyor. Almanya’ya Fransa, İspanya, Belçika ve Yunanistan gibi ülkeler de katılıyor.

AB’nin önemli ülkelerinin bu talebi Komisyon gündemine de girmesinin ardından AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen elektrik piyasası işleyişine yönelik adım atacaklarını açıkladı. Mevcut elektrik piyasasının farklı koşullar ve amaçlar için geliştirildiğine işaret eden von der Leyen, Avrupa elektrik piyasasına yönelik acil durum müdahalesine hazırlandıklarını kaydetti. Von der leyen, “Şu anda bir acil müdahale ve elektrik piyasasının yapısal reformu üzerinde çalışıyoruz. Elektrik için gerçekten işleyen ve bizi tekrar dengeye getirecek yeni bir piyasa modeline ihtiyacımız var.” ifadelerini kullandı.

ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI

Bu noktada, AB’nin elektrik piyasasına müdahalesinde elektrik üretimindeki kaynak fiyatlarının ayrıştırılması bekleniyor. Bu durumda, rüzgar ve güneş gibi yenilenebilir enerji kaynakları ile doğalgaz veya kömür gibi fosil yakıtların fiyatlandırmasının piyasa içinde ayrıştırılması öngörülüyor. Böylece, yenilenebilir kaynaklara yapılan ödemenin daha düşük olması ve piyasadaki elektrik fiyatlarının gerilemesi bekleniyor. Ayrıca doğalgaz fiyatlarına tavan getirilmesi veya fiyatların dondurulması da söz konusu. Böylece gazın satılabileceği en yüksek fiyatın belirlenmesi ve bu fiyatın üzerinde satışların yasaklanması bekleniyor.

Ancak, bu müdahale karşısında gaz tedarikinde sorunlar yaşanabileceği de öne sürülüyor. Üreticilerin, serbest piyasa fiyatlarının altında satış yapmaya ikna edilmesi zor görünüyor.

Değişiklikler kapsamında Brüksel’in aşırı kazanç elde ettiği düşünülen enerji kuruluşlarına ek vergi uygulaması da söz konusu olabilecek.

Özellikle düşük maliyetle elektrik üretip bunu çok yüksek fiyata satanların karlarının bir kısmına vergi getirilmesi ve bu kaynakla düşük gelirlilerin desteklenmesi söz konusu olacak.

Planlanan değişikliklerle AB ülkeleri yaşanan enerji krizinde elektrik ve gaz faturalarını bir nebze düşürecek doğru yöntemi belirlemeye ve uygulamaya çalışıyor.

DOĞALGAZ SEVKİYATI DURDU

Rus doğalgazını Almanya’ya taşıyan Kuzey Akım boru hattı üzerinden sevkiyatlar 31 Ağustos itibarıyla üç günlüğüne durdu.

Kuzey Akım’ın yürütücü firması Nord Stream AG’nin yayımladığı verilere göre, boru hattı üzerinden 31 Ağustos-2 Eylül tarihlerinde doğalgaz sevkiyatı gerçekleştirilmesi planlanmıyor.

Rus enerji şirketi Gazprom’dan yapılan yazılı açıklamada da “Kuzey Akım üzerinden sevkiyatlar tümüyle durduruldu ve bugün doğalgaz kompresör ünitesindeki planlanmış bakım çalışmalarına başlanacak.” ifadesi kullanıldı. Gazprom’dan 19 Ağustos’ta yapılan açıklamada, Kuzey Akım hattında çalışan tek kompresör ünitesindeki bakım nedeniyle 31 Ağustos’tan itibaren üç günlüğüne doğalgaz akışının durdurulacağı bildirilmişti.

Kremlin Sözcüsü Dmitry Peskov, yaptığı açıklamada, doğalgaz sevkiyatlarının yaptırımlardan dolayı durduğunu, Avrupalı siyasilerin attıkları adımlar nedeniyle vatandaşların çok fazla para ödemek zorunda kaldığını söyledi.

Gazprom, boru hattında kullanılan çeşitli parçaların bakımının yaptırımlar nedeniyle yapılamadığı gerekçesiyle boru hattından gönderilen doğalgaz miktarını yaklaşık yüzde 80 düşürmüştü.

Belçika'dan enerji krizine karşı yeni tedbirler

Norveç'ten enerji krizinin çözümünde iş birliği vurgusu

Almanya'da 10 kat artan enerji fiyatları rekor seviyede

İspanya'da enerji tasarrufu planı onaylandı

İngiltere'de enerji krizi: Sektör acil duruma hazırlanıyor