1 - İşçinin 8 saat mücadelesi: 1 Mayıs’ın kökenleri nelerdir?

8 saatlik işgünü kavramı ilk önce Robert Owen kadar 1817 yılında İngiltere’de dile getirildi. Owen’ın sonraları slogana dönüşen formülü şöyleydi: 8 saat iş, 8 saat uyku, 8 saat canımız ne isterse…
Rosa Luxemburg 1894′te kaleme aldığı metinde şöyle anlatıyor 1 Mayıs’ın doğuşunu:  “Sekiz saatlik işgününü kazanmanın bir aracı olarak bir emekçi bayramı kutlamasının kullanılması fikri başlangıçta Avustralya’da doğdu. İşçiler 1856′da, sekiz saatlik işgünü talepli bir davet olarak, mitingler ve kutlamalar eşliğinde bir jurnal genel grev yapmaya karar verdiler. Bu kutlamanın tarihi de 21 Nisan olacaktı. İlk ilk kez, Avustralyalı işçiler bunu sadece 1856 yılı için düşündüler.  Fakat bu ilk kutlama Avustralya’nın emekçi kitlelerini ateşleyip yeni bir heyecana iterek, üzerlerinde pek dinç bir etki yaratmıştı ki, bu kutlamanın her sene yapılmasına karar verildi. Avustralyalı işçileri ilk misal bölge Amerikalılar oldu. 1886′da 1 Mayıs’ın genel grev günü olmasına karar verdiler…”

2 - Haymarket Olayı

Bundan bütün 128 sene önce ABD’deki genel greve 350 bin, bazı kaynaklara kadar yarım milyona yakın işçi katıldı. Grev ve gösteriler 1 Mayıs'tan sonra da devam etti. 3 Mayıs 1886’da Chicago’daki McCormick fabrikasında, en az altı işçinin hayatını kaybettiği bir çatışma yaşandı. Ertesi gün polis saldırısını protesto etmek için Haymarket Alanı'nda yapılan gösteride polis saflarının önünde patlayan bomba sonucu 7 polis hayatını kaybetti. Geri kalan polisler protestoculara ateş açtı. Süresiz sayıda protestocu öldü ve yaralandı.
Albert R. Parsons, August Spies, Samuel J. Fielden, Michael Schwab, Adolph Fischer, George Engel, Louis Lingg ve Oscar Neebe. Grevi örgütleyen sekiz kişi mahkemeye çıkartıldı.  Zanlılarla bombalı saldırı aralarında herhangi bir bağlantı kurulamadı ama hepsi suçlu bulundu ve 4’ü idam edildi. Biri hücresinde ölü bulundu ve kayıtlara intihar olarak geçti. İşçi önderlerinin idamından iki yıl daha sonra, 1889'da toplanan 2. Enternasyonal'in Paris Kongresi'nde 1 Mayıs birlik, çaba ve dayanışma günü olarak kabul edildi.

3 - Kompleks 1 Mayıs tarihimiz

Peki Osmanlı’da 1 Mayıs ilk kez ne zaman kutlandı? Bu tarihçiler göre senelerdir tartışılan bir konu. Çok yakın geçmişe kadar genel kanı ilk olarak Üsküp'te kutlandığı yönündeydi. Ancak yukarıda görmüş olduğunuz Disk Genel-İş Sendikası’nın arşivinde yer alan bildiriye ve tarihçi Dr. Oktay Gökdemir'in verdiği bilgilere tarafından ilk 1 Mayıs, 1906'da Basmane Altınpark’taki bir çınar ağacının aşağı kutlandı. Bildirinin günümüz Türkçesine çevirisi şu şekilde:

Yurtsever Kardeşlerim!Şerefli Gazete Çalışanları!Haberiniz olsun ama,1 Mayıs Dünya İşçileri Bayramı münasebetiyle amele kıraathaneleri civarındaki tren istasyonu mevkiinde görüşme ve misafir etme vardır.

Cemiyet  Reis Vekilleri  Celil ve İsameddin Efendi 1906 İzmir’i 1909’da Üsküp izledi. İstanbul’da ise ilk 1 Mayıs kutlaması 1910’da yapıldı. Osmanlı döneminde emekçi örgütlenmesinin en gelişmiş olduğu yerlerden biri  Selanik'ti ve 1911 yılında burada tütün, liman ve pamuk işçileri 1 Mayıs gösterisi düzenleyerek bu günü kutladılar.

4 - İşgal aşağı 1 Mayıs

1919, 1920, 1921…  1 Mayıs işçi bayramları işgal altındaki İstanbul’da özgürlük mitinglerine dönüştü. İşgal güçlerinin yasaklamalarına karşın kutlamalara katılımlar yoğundu. 1922 yılındaki 1 Mayıs işçi bayramı ise bu kutlamalar aralarında en  uyarı çekeni oldu. Tevhid-i Efkar gazetesi işgal güçlerinin yasaklamasına ve askeri kabahat kabul edileceğini açıklamasına rağmen müdahale etmediği o eylem gününü şöyle anlatıyor:

"Türkiye Sosyalist, sosyal demokrat, beynelmilel amele ittihad, Ermeni Hınçak, emekçi ve çiftlik sahibi fırkaları ile imalat-ı harbiye fabrikalarına mensup 1500'e karib amelenin ve emekçi kadının merkez-i umumisi binası önünde tecemmuunu müteakip Türkiye Sosyalist Fırkası Reisi Şakir Rasim Bey, kısa bir tavır ile dünya işçilerinin bayramı başladığını söyledi, bu esnada bir alkış tufanı içinde 'Yaşasın sosyalistler, kahrolsun burjuva hükümeti!' avazeleri yükselmeye ve mızıka tarafından da Enternasyonal ve 1 Mayıs marşları çalmaya başladı. Bundan daha sonra önde bayraklar ile kadınlar ve arkada mızıka ile erkekler olduğu halde kırmızı bir dalga şeklinde sosyalistler Şişli'ye doğru yürümeye başladılar. Yürüyüş esnasında mızıka ile beraber amele hep bir ağızdan Enternasyonal marşını söylüyordu. Tramvaylar durmuş, halk ilk defa şehrimizde şahidi olduğu tezahüratı temaşaya dalmıştı."

1 Mayıs 1922 Ankara İmalat-ı Harbiye işçileri

5 - Ankara'da ilk 1 Mayıs

Prof. Dr. Mete Tunçay 1922 1 Mayıs'ını "Türkiye'de Sol Akımlar" adlı eserinde şu şekilde aktarır:

"1 Mayıs 1922'de ilk işçi bayramı kutlandı. İmalatı Harbiye, demiryolu işçileri ve mürettipler, eş ve çocuklarının da katıldığı bir toplantı yaptılar. İzmir Mebusu Yunus Nadi (Abalıoğlu), Menteşe Mebusu Tevfik Rüştü (Aras) ve Rus elçiliğinden bazı memurların katıldığı bir tören yapıldı ve akşam da Millet Bahçesi'nde eğlence düzenlendi."

1923 yılında 1 Mayıs günü yasal olarak "İşçi Bayramı" ilan edildi. 1924`te hükümet kitlesel 1 Mayıs kutlamalarını yasakladı. 1925`te çıkan Takrir-i Sükun Yasası, İşçi bayramını kutlamayı yasakladı ve uzun yıllar bu yasak geçerliliğini korudu. 1935 yılında 1 Mayıs`a "Bahar ve Çiçek Bayramı" adı verildi ve ücretsiz tatil günü ilan edildi.
27 Mayıs 1960’ta Toplu Sözleşme, Grev ve Lokavt Kanunu’nun kabul edildiği 24 Temmuz 1 Mayıs yerine önerilse de, bu öneri kabul görmedi. 1960'lı yıllarda, işçi hareketi gerçek bir gelişme ve sıçrama yaşamasına rağmen, kitlesel 1 Mayıs kutlamaları yapılmadı. Yasaklamalar 1976’ya kadar sürdü. DİSK öncülüğünde ilk kez kitlesel olarak Taksim Meydanı’nda kutlandı.

6 - Tarihimizde kara bir leke: Kanlı 1 Mayıs

1 Mayıs 1977 günü İşçi Bayramı’nı kutlamak üzere çeşitli illerden İstanbul`a gelen yaklaşık 500 bin kişi Taksim Meydanı’na yürüdü.
DİSK başkanı Kemal Türkler konuşmasının sonlarına doğru meydanda silah sesleri duyuldu.

'Ve üç el silah patladı... Üç el silahın sesi sanki birkaç saniye havada asılı kaldı...'

Devamı Nokta Dergisi'nin 4 Mayıs 1986 tarihli İpek Çalışlar ve Güldal Kızıldemir imzalı Kanlı 1 Mayıs yazısından:

"Ve üç el silah patladı... Üç el silahın sesi sanki birkaç saniye havada asılı kaldı. Bu uzun saniyeleri yeni silah sesleri bozdu. İşaret fişeğinin ardından patlayan tüfekler gibi aynı anda alanın dört bir yanından mermi yağmaya başladı.

Yarım milyon insan korku ve panik içinde koşuşuyor, panzerler su sıkarak, ses ve sis bombaları atarak kalabalığı yarıyor, ortada dönüyorlardı. Kaçıp canını kurtarmaya çalışan yüzlerce insan Inter Continental Oteli ile Pamuk Eczanesi arasında kalan Kazancı Yokuşu'na doğru yöneldiler.

Olaylar başlamadan az önce Kazancı Yokuşu başına park edilen mavi renkli bir Fiat kamyonet ve yerlerde rastgele duran tekerlekli el arabaları Kazancı'ya iniş ve çıkışı engelliyordu. Sel halinde akan insanlar kamyonetin iki yanından ve el arabalarının üzerlerinden geçerek Kazancı Yokuşu'ndan aşağıya doğru kaçmaya çalışıyorlardı."

1977 1 Mayıs'ının başına "kanlı" sıfatının eklenmesine yol açan ölümlerin çoğu, Kazancı Yokuşu'nun meydana geldi.
Kanlı 1 Mayıs’ın üzerindeki esrar perdesi öyle kalındır ki bugün hala hayatını kaybeden kişi sayısı hakkında çelişkili ifadeler görmek mümkün. 1 Mayıs 1977 davasının ilk savcısı Dr. Çetin Yetkin’in iddianamesine göre, beş kişi kurşunla vurularak, bir kişi panzerle ezilerek öldürüldü. Diğer can kayıpları panik ve izdiham yüzünden ezilme ve havasızlıktan boğulma sonucu gerçekleşti.
Kanlı 1 Mayıs’ın aynı zamanda canlı bir tanığı olan Nazım Alpman’ın hazırladığı ‘Emeğin Kanlı Düğünü’ adlı belgeselde hayatını kaybeden kişi sayısının gerçekte 44 olduğu belirtiliyor. Bu kanlı bilânço, DİSK raporu ve iddianamenin çapraz karşılaştırması neticesinde elde edilen sonuç.
Cum­hu­ri­yet Sav­cı­sı Çe­tin Yet­ki­n’in basına yansıyan ifadelerine göre ne otopsi yapıldı, ne de balistik inceleme. Fotoğraflar kayboldu, dosya giderek küçüldü. Bu davanın iddianamesini hazırlayan altı savcı yardımcısı ise, iddianamede cevaplanamayan şu sorulara ve şu görüşlere yer vermişti:  "Inter Continental Otelinin önü yüzden fazla toplum polisi memuru tarafından korunduğuna göre, bu silahlı şahısların uzun menzilli silahların ile otele nasıl girip nasıl çıktıkları suali cevapsız kalmaktadır. Yanıtı aranan sorular şöyle sıralanabilir; “O günün polis telsizlerinin bant kayıtları nasıl kaybolmuştu?  Yukarıda sözü geçen panzere ısrarla kim emir vermişti?  Taksim Sular İdaresi duvarı üzerinden, elleri başının üzerinde indirilenler kimlerdi? Neden salıverilmişlerdi?  Sıraselviler-Gümüşsuyu yönünde çevreye ateş ederek geçen sivil plakalı beyaz Renault'da kimler vardı? Emniyet aracı olduğu iddia edilen bu araçta, Samsun'da görevli Alaattin adlı bir binbaşı bulunuyor muydu? Intercontinental Oteli 3 gün rezervasyon kabul etmemiş olduğu halde, 1 Mayıs sabahı Yeşilköy'den otele gelip yerleşen ve olaydan sonra Salı akşamı İstanbul'u terk eden yabancı bir kafile var mıydı?" Pamuk Eczanesi'nin üst katında, sahibi tarafından pazar günü açılmayan bir otomobil acentasının kapısını anahtarla açıp giren, bir süre çekirdek yiyip, sigara içerek bekleyen, oradan dışarı ateş ettikten sonra silahları dosyalar arasına saklayıp çıkanlar kimlerdi?" Yüzlerce kişi gözaltına alındı fakat hiçbirinin olayla doğrudan ilgisi kurulamadı. Ateşi kimin açtığı tam olarak belirlenemedi ve olay aydınlatılamadı. Bugün hala faili meçhul olan Kanlı 1 Mayıs, 12 Eylül’e doğru giden karanlık yolun başlangıcı olarak kabul edilir…

7 - 1978-2010 arasında ne oldu?

Gazeteci Ayça Örer şöyle özetliyor: 12 Eylül askeri darbesiyle 1 Mayıs yasaklar zincirinde yerini aldı. Yasağa rağmen kısa süreli iş bırakmalar, bayramlaşmalar ve bildiri dağıtmalarla etkinlikler devam etti. 8 yıl aradan sonra 1987’de sendika, milletvekilleri, aydın ve sanatçılar bin kişilik bir grupla Taksim Anıtı’na çelenk bırakmak istedi. 1989’da yeniden Taksim çağrısı yapıldı. Şişhane tarafında toplanan kitleye açılan ateş sırasında Mehmet Akif Dalcı isimli işçi hayatını kaybetti. 1990’da Taksim’e çıkmak isteyenlere izin verilmedi, çıkan olaylarda İTÜ öğrencisi Gülay Beceren felç oldu. 1991, 1992, 1993 yıllarında sendikalar Taksim’de ısrar etti ve çatışmalar yaşandı. 1994-1995 yılında Şişli Abide-i Hürriyet Meydanı’nda toplanıldı. 12 Eylül sonrası en kitlesel 1 Mayıs 1996’da Kadıköy’de gerçekleştirildi. Uzun süren çatışmalara sahne olan bu 1 Mayıs’ta 3 kişi hayatını kaybetti. 1997’den 2004’e kadar mitingler Çağlayan’da gerçekleştirildi. 1997 ve 1998 yoğun çatışmaların yaşandığı yıllar oldu. 2004’te sendikalar Taksim için başvuru yaptı, ara formül olarak Saraçhane’den buluşularak Yenikapı’ya yüründü. 9 yıl aradan sonra Kadıköy resmi miting alanı olarak 2005 ve 2006’da 1 Mayıs’a ev sahipliği yaptı. 2007’den sendikalar, buluşma yeri adresi olarak Taksim’i gösterdi. 2007, 2008, 2009’da yoğun çatışmaların ardından Taksim 1 Mayıs’a açıldı.

8 - Ve 32 yıl sonra Taksim'de 1 Mayıs coşkusu

Sendikaların 2010’da yaptığı başvuru kabul edildi ve 1 Mayıs 32 yıl sonra Taksim’de ilk kez resmi olarak kutlandı.  TÜRK-İŞ'in de aralarında bulunduğu 6 memur ve işçi konfederasyonunun başkanları, Taksim'de 1 Mayıs 1977'de çıkan olaylarda hayatını kaybedenleri, Kazancı Yokuşu'nun başındaki 1 Mayıs anıtına karanfiller bırakarak andı.

9 - Sosyal medyada çok paylaşılan o fotoğraf...

Bu ara sosyal medyada çok paylaşılan bu fotoğrafı gazeteci Fatih Polat 2010 yılının 1 Mayıs'ında çekti.

10 - Erdoğan 2010'da ne demişti?

Taksim’de 2010 yılında kutlanan 1 Mayıs sonrası Başbakan Erdoğan, AKP grup toplantısında yaptığı o konuşmada şunları söyledi:

“2010 yılı 1 Mayıs'ı mutlaka hafızalara kazınacaktır. Mutlaka tarihimizde kendisine unutulmaz bir yer bulacaktır. Zira 2010 1 Mayıs'ı Türkiye’nin nasıl değiştiğinin, nasıl olgunlaştığının, tabularını nasıl yıktığının, statükoyu nasıl aştığının, tahrik ve provokasyon korkularından nasıl sıyrıldığının somut bir abidesi olmuştur. Evet Türkiye bu manzara için bu bayram havası için tam 32 yıl beklemek zorunda kalmıştır. Ama işte dün nihayet gerçekleşmiştir. Türkiye nihayet bunu başarmıştır. Taksim’deki dostluk, kardeşlik ve dayanışma tablosu Türkiye’nin çetelerle mücadelesinin bir eseridir.”

11 - Peki Taksim neden kutlamalara tekrar kapandı?

Milliyet gazetesi yazarı Kadri Gürsel 2 Mayıs 2013'te kaleme aldığı yazıdan:

"Taksim’de 2010, 2011 ve 2012’de özgürce ve olaysız kutlanan 1 Mayıs’lardan sonra iktidar, alanda açtığı inşaat çukurunu bahane ederek bu kez Taksim’i İşçi Bayramı’na kapattı.İktidar dün İstanbul’da işçileri ve sol grupları alana sokmamak için harcadığı mesai ve kamu bütçesinin çok daha azıyla, o çukuru gösteri alanından tamamen yalıtmak ve bir risk olmaktan çıkarmak için gerekli fiziki önlemleri alabilirdi. Bu maksatla sendikalarla etkili bir koordinasyon da sağlanabilir, bunun sonucu insanlar kendileri için çok büyük anlam ifade eden bu günü yine Taksim Meydanı’nda kutlayabilirdi.Ama iktidar bunu yapmayıp, işçileri ve onların yoldaşlarını o çukurun henüz çok uzağındalarken ıslatıp dövmeyi ve gaza boğmayı tercih etti. Şehrin yollarını, köprülerini kapattı, vapurları bağladı, toplu ulaşımı engelledi... Neden?İşçiler çukura düşmesin diye mi?Hayır. Amaç işçilerin çukura düşmemesi olsaydı, o çukurun çevresi ne yapılır edilir, içine düşülmeyecek hale getirilirdi.Amaç, Taksim Meydanı’nı 1 Mayıs’a yeniden kapatmaktı ve çukur bunun bahanesi oldu."

12. 2014: Kapalı yollar ve 'sembolik nitelikteki gruplar...'

Efkan Âlâ ‘Bir yasaktan söz etmemeliyiz’ diyordu: “Anma yeri olmadığı için izin verilmemiştir demek daha doğru olur.”  Vali Hüseyin Avni Mutlu ise adres olarak Yenikapı’yı gösterdi: “1 Mayıs’ta Taksim’de çelenk sunma ve Kazancı Yokuşu’ndaki anmaların yapılmasını, Taksim ruhunun yaşatılması bakımından manâlı görüyoruz. Yenikapı’ya gidişte aslında herhangi bir problem yok. Şehrin, rahatlıkla ulaşım vasıtasıyla gidilebilecek bir alanıdır.”  Son sözü ise dönemin Başbakan'ı Erdoğan söyledi: “Taksim’den umudunuzu emin... Devletle gerilime girmeyin. Bu topraklarda 1 Mayıs’a yargı ettiği değeri biz verdik, sol mu verdi? Sendika başkanı burası bizim kutsalımızdır diyor. Nasıl bir kutsalsa. Belirli bir mezar ziyareti yapacaksan, abide ziyaret edeceksen çelenk koyarsın... Bak sizin için metro da yaptık, Taksim’den Yenikapı’ya geçebilirsin... O gün biz İstanbul’da resmi toplu taşıma araçlarını ücretsiz de yaparız. Daha ne yapacağız ya?"
Taksim Meydan' civarına barikatlar yerleştirildi. Taksim’e metro ve füniküler seferleri iptal edildi. İstanbul semalarının bir takım bölgeleri hava araçlarına kapatıldı.  İETT Söğütlüçeşme-Cevizlibağ seferlerinin yapılmayacağını duyurdu. Vapur seferleri de ulaşım engelinden nasibini aldı. Özetle İstanbul'un ulaşım ağı 1 Mayıs sebebiyle kayda değer ölçüde durduruldu.

13. Taksim, AİHM kararlarına nasıl girdi?

DİSK ve KESK 2008’deki 1 Mayıs’a yapılan sert müdahalenin ardından Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvurmuş, duruşma 22 Kasım 2012’de verdiği kararla hükümeti hükümlü etmiş ve açıklama ve buluşma özgürlüğünün ihlal edildiği belirtilmişti.  Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Tüzük Hukuku Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. İbrahim Kaboğlu'nun ifadesiyle "İlk kez bir meydan, ulusalüstü hukuk alanında bir hakkın esas unsuru olarak kabul edildi. İlk defa bir meydan, Avrupa İnsan Hakları Sistemi’nde bir özne olarak yer aldı."

14. 2015 yılında İstanbul'daki kutlamalara Taksim ablukası ve gözaltılar damgasını vurdu

Adem Altan - AFP 1 Mayıs Türkiye'nin böylece fazla şehrinde olaysız ve ihtişamlı mitinglerle kutlandı.Sıhhiye Meydanı'nda yapılan 1 Mayıs Ankara'da son yılların en kitlesel gösterilerinden biri oldu. İstanbul'daki kutlamalara ise Taksim ablukası ve gözaltılar damgasını vurdu. 1 Mayıs'ı Taksim'de kutlamak için Beşiktaş'tan yürüyüşe geçmeye çalışan gruplara polis müdahale etti. Beşiktaş'taki 1 Mayıs kutlamaları sırasında bir genç karnından bıçaklandı. İstanbul Valisi Vasip Şahin yaptığı açıklamada 203 kişinin gözaltına alındığını bildirdi. Şahin hem 6 polis ve 18 göstericinin yaralandığı bilgisini paylaştı. Avukatların oluşturduğu Kriz Masası ise gözaltı sayısının asgari 356 olduğunu duyurdu.

Taksim'de Komünist Parti üyesi gözaltına alınırken Anadolu Ajansı objektiflerine yansıyan 'o an'

Hafızaları tazelemek için bakınız: 3 yıl önce 1 Mayıs'ta yaşanlar

Neler Oldu? Yaşanan Bütün Gelişmeler ile #1Mayıs -

15. Finali 1 Mayıs Marşı'nın hikayesi ile yapalım

15. Finali 1 Mayıs Marşı'nın hikayesi ile yapalım 15. Finali 1 Mayıs Marşı'nın hikayesi ile yapalım
Cem Karaca'nın sesinden 1 Mayıs Marşı  1974′te Ankara Sanat Tiyatrosu, Gorki’nin ‘Ana’ romanından Bertolt Brecht göre uyarlanan oyunu sahneye koyacaktır. Oyunun müziklerini hazırlayacak olan kişi ise Sarper Özsan’dır. Oyunda, Rusya’daki kanlı 1 Mayıs sahnesinin bir emekçi marşıyla başlayacağı belirtilmiştir. Bunun üstüne Özsan, 1 Mayıs Marşı’nı yazan ve besteler. Marş çok beğenilir ve 1976′dan itibaren meydanlarda, sokaklarda her zaman bir ağızdan söylenir.