Bugün Türkiye tarihinin en acı günlerinden biri olan 17 Ağustos Büyük Marmara Depremi'nin 21'inci yıl dönümü. 17 Ağustos 1999 Salı günü saat 03:01'de başlayan 7.4 büyüklüğündeki deprem tam 45 saniye sürdü. Merkez üssü İzmit'in Gölcük ilçesi olan ve Türkiye tarihinin en büyük ikinci depremi olarak kayıtlara geçen felaket nedeniyle resmi rakamlara göre 18 bin 373 kişi hayatını kaybetti, 48 bin 901 kişi yaralandı. 5 bin 840 kişi de kayboldu. Hafızalarda izi hâlâ taze olan bu büyük felakette hayatını kaybedenler, 21'inci yılda da özlemle anılıyor.
Deprem nasıl oldu?
Türkiye'nin kuzeyinden boydan boya geçen Kuzey Anadolu Fay Hattı'nın batı bölümünde 03:01'de meydana gelen deprem, insanları uykularında yakaladı.45 saniye süren depremin merkez üssü İzmit'in Gölcük ilçesi olarak açıklandı. 17 Ağustos Depremi, büyüklüğü açısından Türkiye'de meydana gelen en büyük ikinci yer sarsıntısı olarak kayıtlara geçti.17 Ağustos depreminden yaklaşık 3 ay sonra, bu kez 12 Kasım'da yine Kuzey Anadolu Fay Hattı üzerinde merkez üssü Düzce olan bir başka deprem daha meydana geldi. 7.2 büyüklüğünde olan ve 30 saniye süren Düzce Depremi'nde 845 kişi hayatını kaybetti.
Depremde kaç kişi hayatını kaybetti, ne kadar bina hasar gördü?
17 Ağustos Depremi, gerek nüfus yoğunluğu gerekse de ekonomik faaliyet açısından Türkiye'nin en önemli bölgesini etkiledi.Resmi rakamlara göre, depremde 18 bin 373 kişi hayatını kaybetti, 48 bin 901 kişi de yaralandı. 5 bin 840 kişi de kayboldu. Ancak bölge halkı, can kaybının çok daha yüksek olduğunu öne sürüyor. Resmi olmayan kaynaklar, can kaybının 50 bin civarında olduğunu iddia ediyor.İzmit Körfezi'nin güneyinde bulunan Gölcük, Değirmendere ve Karamürsel gibi bazı yerlerde sahile yakın kısımların depremle birlikte deniz sularının altında kalması can kaybı ve hasar tespitini zorlaştıran en önemli unsur olarak gösteriliyor.Başbakanlık Kriz Merkezi'nin depremden birkaç ay sonra yaptığı açıklamaya göre, en fazla can kaybı yaklaşık 4 bin 500 kişi ile Gölcük'te oldu. Kocaeli'nde kayıtlara geçen can kaybı 4 bin olurken, Yalova ve Sakarya'da ise yaklaşık 2 bin 500'er kişi hayatını kaybetti. Depremin etkilediği İstanbul'un Avcılar ilçesinde ise 976 kişi yaşamını yitirdi.
Deprem Riskinin Araştırılarak Deprem Yönetiminde Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu'nun Temmuz 2010'da yayımladığı raporda, depremde 364 bin 905 konut ve işyerinin yıkıldığı ya da çeşitli düzeylerde hasar gördüğü belirtildi.Can kayıplarının önemli bir bölümü binaların yıkılması ya da ağır hasar almasının sonucuydu.Jeoloji Mühendisleri Odası, 1999 yılında yayımladığı raporda, can kaybını artıran en önemli 3 unsuru şöyle sıraladı:Aktif Fay Zonu: Aktif fay hattı önceden bilinmesine karşılık bu hat boyunca yoğun yapılaşma ve yüksek nüfus potansiyeli hasar ve can kaybını artırmıştır. Fay zonundan uzaklaştıkça özellikle yamaçlarda ve dağ eteklerinde hasarın olmadığı veya çok az olduğu görülmektedir.Sulu Alüvyon Zemin: Bolu-Yalova arasında fay zonu ve yakın çevresi, son derece yumuşak ve gevşek tutturulmuş kil, kum ve çakıl depolarından ve alüvyon zeminden oluşmuştur. Bu tür zeminler mevcut deprem şiddetini birkaç misli artıracak olumsuz özelliklere sahiptir.Yapım hataları: Bölge 1. derece deprem bölgesi sınırları dahilindedir. Hal böyleyken ve deprem yönetmeliklerine uyulması zorunlu iken, depremdeki ağır hasar ve yüksek oranlı can kayıplarının önemli bir bölümü de, yapım hataları, zemin şartlarına uymayan yanlış temel tasarımları, kötü işçilik ve inşaatlarda kullanılan yapı malzemesi hataları ve çürüklüğünden kaynaklanmaktadır.
Depremin ekonomik etkileri neler oldu?
17 Ağustos Depremi, ekonomi üzerinde de çok ciddi olumsuz etkiler yarattı.Farklı kurumların yaptığı hesaplamalara göre, depremin ekonomik maliyeti 12 ile 20 milyar dolar arasında değişiyor.Bu maliyeti Devlet Planlama Teşkilatı 15-19 milyar dolar, Dünya Bankası da 12-17 milyar dolar, Türk Sanayici ve İş Adamları Derneği (TÜSİAD) ise 17 milyar dolar olarak hesaplıyor.Depremin ardından özellikle yeniden yapılanma çalışmaları nedeniyle dış kaynak ihtiyacı artarken, sanayi bölgesinde bir süre üretim faaliyetlerine ara verilmesi de ekonominin küçülmesine neden oldu.Türkiye'nin en büyük petrol rafinerisi TÜPRAŞ'ta çıkan yangın günlerce sürdü.Bazı araştırmalar, 1999 depreminin yarattığı etkinin 2001'de ekonomik krizinin çıkmasında etkili olan nedenler arasında yer aldığını gösteriyor.
Depremden sonra neler yaşandı?
Depremin yarattığı ilk şokun atlatılmasının ardından ilk etapta arama-kurtarma faaliyetlerine, bir süre sonra da enkaz kaldırma çalışmalarına odaklanıldı.Kızılay ve Sivil Savunma Birlikleri gibi kamu oluşumlarının yanı sıra Arama Kurtarma Timi (AKUT) gibi özel ve gönüllü gruplar da yardım çalışmalarında faal rol oynadı. Ayrıca, İngiltere, Yunanistan, ABD ve Japonya başta olmak üzere çok sayıda ülkeden yardım görevlisi geldi.O dönemde Demokratik Sol Parti (DSP), Anavatan Partisi (ANAP) ve Milliyetçi Hareket Partisi'nin (MHP) oluşturduğu koalisyon hükümetine depremin vurduğu yerlere yardım ekipleri ve malzemesi göndermekte geç kaldığı yönünde ağır eleştiriler yöneltildi.Bazı yerlere kurtarma ekiplerinin ulaşması günler sürdü. Bazı noktalarda enkaz kaldırma çalışmaları aylarca devam etti.17 Ağustos'un ardından deprem konusu Türkiye'nin en önemli gündem maddesi haline geldi.Bülent Ecevit başbakanlığındaki hükümet, gerek deprem sonrası yardım ve kurtarma çalışmalarında kullanılmak gerekse de depremin yarattığı ekonomik zararın etkilerini gidermek için bir dizi yasal düzenleme yürürlüğe koydu. Yapılan düzenlemeler arasında şunlar yer aldı:Başta Özel İletişim Vergisi olmak üzere bir dizi yeni vergi getirildi ve bu vergilerin çok büyük bir kısmı halen yürürlükte bulunuyor20 bilim insanı ve araştırmacıdan oluşan Ulusal Deprem Konseyi kuruldu ancak bu Konsey 2007 yılında lağvedildiİstanbul'un birçok noktasına deprem konteynırları yerleştirildi ve toplanma alanları belirlendi. Belirlenen toplanma alanlarının büyük bir bölümü daha sonra imara açıldıDeprem sigortası zorunlu hale getirildiTürkiye genelinde arama-kurtarma ekiplerinin sayısı artırıldıİmar yasalarında bir dizi değişiklikler yapıldı. Depremin ardından yapıların depreme dayanıklılık esasları ve denetim kuralları değiştirildi. 2007, 2012 ve son olarak 2019 yılında yönetmeliklerde ciddi değişikliklere gidildi
Açılan davalar nasıl sonuçlandı?
Depremin ardından 170 kamu görevlisi hakkında görevi ihmal suçlamasıyla dava açıldı. Bu kişilerin bazıları görevden uzaklaştırılırken, bazı davalar da zaman aşımı nedeniyle düştü.Ayrıca yıkılan ya da zarar gören binaların müteahhitleriyle ilgili 2 bin 100 dava açıldı. Ancak bu davalarda verilen hükümler ertelendi veya zaman aşımı nedeniyle düştü.Yalova'da inşa ettiği binaların önemli bir kısmı çöken ve 200'ye yakın insanın hayatını kaybetmesine neden olan müteahhit Veli Göçer'le ilgili yargı süreci sembol davaya dönüştü. Göçer, 18 yıl 9 ay hapis cezasına çarptırıldı. 7,5 yıl hapis yattıktan sonra 2011'de tahliye oldu ve geçen yıl kurduğu şirketle yeniden inşaat sektöründe faaliyet göstermeye başladı.İstanbul'un Avcılar ilçesinde enkaz altından canlı çıkarılan ve boynunun üzerine düşen kolonla çekilen fotoğrafı nedeniyle depremin sembol isimlerinden birine dönüşen Ömür Kınay'ın 20 yıl süren hukuk mücadelesi de Nisan 2019'da sonuçlandı.Anayasa Mahkemesi, 2015 yılında bireysel başvuru yapan Kınay'ın depremde enkaz altında kaldığı binanın ruhsatsız ve kaçak yapı olduğunun tespit edilmesiyle yaşam hakkının ihlal edildiğine karar verdi ve kendisine 27 bin lira manevi tazminat ödenmesine hükmetti.
Depremde hayatını kaybedenler anıldı
Hayatını kaybedenler için Gölcük, Yalova ve Sakarya'da anma törenleri düzenlendi. Gölcük Kavaklı Sahili'ndeki Deprem Anıtı önündeki anma etkinliğinde depremin yaşandığı saat olan 03.02'de anıta çelenk konuldu. Yalova’da yurttaşlar sahildeki Deprem Anıtı'na kadar "sessiz yürüyüş" yaptı. Sakarya’da ise depremi yaşayan vatandaşların röportajının yer aldığı filmin gösterimi yapıldı.
Depremin kurbanları sosyal medyada da anılıyor
17 Ağustos 1999 Marmara Depremi’nde hayatını kaybeden vatandaşlarımıza Allah’tan rahmet, yakınlarına bir kez daha başsağlığı diliyorum.Deprem değil tedbirsizlik öldürür anlayışıyla gereken her önlemi almaya kararlılıkla devam edeceğiz. pic.twitter.com/0VRpqvEHI1— Recep Tayyip Erdoğan (@RTErdogan) 17 Ağustos 2020
Onlar unutsa da biz unutmayacağız...#17Ağustos1999 Marmara Depremi'nde yitirdiğimiz vatandaşlarımızı rahmetle anıyorum. pic.twitter.com/N373zA5hq4— Meral Akşener (@meral_aksener) 17 Ağustos 2020
#17Ağustos1999 Depremi’nde kaybımızın bu kadar çok olmasının bir tek sebebi yapıların çürük olmasıydı. Kaybettiğimiz tüm canları rahmetle anıyorum.Olası İstanbul depremi için ciddi bir hazırlık içindeyiz. İş birliği adına da herkese elimizi uzatıyoruz.https://t.co/S7x3gNx4dx pic.twitter.com/yFtREPHJvK— Ekrem İmamoğlu (@ekrem_imamoglu) 17 Ağustos 2020
#17Agustos1999 Marmara Depreminde hayatını kaybeden on binlerce canımızı rahmetle anıyorum. Yeni deprem acıları yaşanmaması için rantı değil; insanı, doğayı, tüm canlıları önceleyen bir anlayışın egemen olmasını sağlayacağımızın sözünü veriyorum.— Selahattin Demirtaş (@hdpdemirtas) 17 Ağustos 2020
Unutmadık…⁰Marmara Depremi'nin 21. yıl dönümünde hayatını kaybeden vatandaşlarımızı rahmetle anıyoruz.#17Ağustos1999 pic.twitter.com/rwRK9ZKk3p— Fenerbahçe SK (@Fenerbahce) 17 Ağustos 2020
17 Ağustos 199903.02UNUTMADIK!17 Ağustos Marmara Depremi'nde hayatını kaybeden vatandaşlarımızı rahmetle anıyoruz. pic.twitter.com/9uelBvFg49— Beşiktaş JK (@Besiktas) 17 Ağustos 2020
Marmara Depremi’nde hayatını kaybeden tüm vatandaşlarımıza bir kez daha Allah’tan rahmet, yakınlarına başsağlığı dileriz. #17Ağustos1999 pic.twitter.com/FTILz6L2FW— Galatasaray SK (@GalatasaraySK) 16 Ağustos 2020
Hiç unutmadım deprem kelimesini duyduğum ilk anı, yıkılmıştı etrafımdaki herşey. Hayatımın içinden geçen çok insanı kaybettim. Yüce bir güç insanları cezalandırdı diyorlardı etrafımızda birileri, sonra anladım. İnsanlar inşa etmiş kağıt gibi sallanan evleri.#17Agustos1999— Tuğba Dönmez (@TugbaDonnmez) 17 Ağustos 2020
Gömülmesekte toprağa birlikte, acıya gömüldüm seninle.Elbet bir gün, buluşacağız.#17Agustos1999 pic.twitter.com/CoqzS8vCWw— AsiRuh (Uğur ama uğursuz) (@BesiktasSaqo) 16 Ağustos 2020
Öyle bir gece düşünün ki; İyi geceler diye öptüğünüz annenizi, küs arkadaşınızı, kapı önündeki köpeğinizi bulamayacaksınız.#17Agustos1999 pic.twitter.com/XZDEHQouXW— selçuk (@sseIcuk) 17 Ağustos 2020
17 Ağustos felaketini Avcılar'da yaşamıştım. Keşke ülkece o felaketten ders alıp şimdiye kadar deprem gerçeğine karşı tüm önlemlerimizi almış olsaydık. O gece hayatını kaybedenleri rahmetle anıyorum. pic.twitter.com/in08cgpcdR— Sinan Meydan (@SMEYDAN) 16 Ağustos 2020
#17Agustos1999 Henüz ilkokula giden küçücük bir çocuktum. Uyuyordum haliyle. Babam beni kucakladığı gibi dışarı çıkardı. Sonrasında gece boyu üşüdüm ve o günden sonra "Eğer bir daha deprem olursa artık üşümem" diyerek hep uzun kollu şeylerle yatar oldum. Bu senelerce sürdü böyle pic.twitter.com/iB6oH2AcJn— Çiğdem Teacher (@animeciteacher) 16 Ağustos 2020
17 ağustos 1999, ben dogmadan 3 ay once. 3.02 sularinda 45 saniyelik deprem basliyor, hepimizi enkaz altina aliyor. annem ve ben kurtuluyoruz, ben zaten karnindayim. babam yitip gidiyor 23 yaşında. en buyuk uktem, en büyük meragim. babam. #17Ağustos1999— prenses zuko (@nycperk) 16 Ağustos 2020
Çürük binaların müteahhitlerine 2100 dava açıldı: 1800'ü Rahşan Affı'ndan affedildi. 110'u ertelendi. Geri kalan davaların tamamı 16 Şubat 2007'de 'zaman aşımı'na uğradı. #17Agustos1999 'un tek suçlusu (!) Veli Göçer ise 13 Ağustos 2011'de tahliye edildi. #Unutmadık öyle mi?!— Candaş Tolga Işık (@ctisik) 17 Ağustos 2020BBC Türkçe ve AA